Eerder schreef ik al over het feit dat iemand met een beroep op zijn portretrecht kan voorkomen dat een foto, waarop de desbetreffende persoon herkenbaar in beeld is, gepubliceerd wordt. Maar wat is nu precies het portretrecht? En wanneer kun je je met succes tegen publicatie van je portret verzetten?
Portretrecht
Het portretrecht betreft de rechten die een geportretteerde heeft met betrekking tot de publicatie van het portret dat van hem is gemaakt. Hierbij kun je onderscheid maken tussen de situatie dat van iemand ongevraagd een portret wordt gemaakt en de situatie waarbij iemand opdracht geeft tot het maken van zijn portret. Van deze laatste situatie is sprake als iemand zich bijvoorbeeld laat fotograferen door een fotograaf. Van de eerste situatie is bijvoorbeeld sprake als iemand een foto maakt waar je ‘toevallig’ op staat en deze vervolgens op social media plaatst.
Het auteursrecht geeft de regels van het portretrecht. Het portretrecht geldt tot 10 jaar na overlijden. Zoals ik de vorige keer al aangaf, zijn het portretrecht en het auteursrecht nauw met elkaar verbonden.
Wat is eigenlijk precies een portret?
Daar waar het vroeger bij een portret nog moest gaan om de situatie dat het gelaat van een persoon op de afbeelding stond, is het begrip ‘portret’ sindsdien aanzienlijk opgerekt. Er is al sprake van een portret bij een afbeelding als de persoon kan worden herkend. Ongeacht of het gelaat van de geportretteerde kan worden herkend. Een karakteristieke lichaamshouding of de omgeving waar het portret is gemaakt kan dus bepalend zijn.
Het maakt overigens, voor de toepasselijkheid van het portretrecht, niet uit of er nu sprake is van een foto, schilderij, tekening, 3D-model of anderszins. Relevant is de vraag of de geportretteerde is te herkennen. Zo is ook een karikatuur als een portret aan te merken.
Niet in opdracht gemaakte portretten
Indien een opdracht ontbreekt dan mag de geportretteerde op grond van het portretrecht de publicatie (openbaarmaking) van zijn portret tegengaan als hij tegen deze openbaarmaking een redelijk belang heeft. Vaak spelen hierbij privacy- of commerciële argumenten een belangrijke rol.
Zo kan bijvoorbeeld een BN’er zich verzetten tegen openbaarmaking als zijn portret geld waard is en hij deze zelf commercieel wil exploiteren. Men spreekt in dat geval van een verzilverbare populariteit. Denk hierbij aan reclamedoeleinden. In beginsel is er een redelijk belang als een portret voor een commercieel doel gebruikt wordt.
Bij privacy gaat het om de eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer. De Hoge Raad heeft bepaald dat iemand in beginsel een redelijk belang heeft tegen publicatie als hij daardoor in zijn privé-sfeer wordt geraakt. Als de foto op straat is gemaakt is dat minder een inbreuk dan een foto thuis. Ook zijn intieme foto’s al snel een inbreuk. Verder speelt de context van de foto een rol. Als een portret in een smadelijke of lasterlijke context gebruikt wordt, maakt deze sneller inbreuk op het privacy-belang van de geportretteerde. Men dient dus in de meeste gevallen een afweging te maken tussen enerzijds het privacybelang van de geportretteerde en anderzijds de vrijheid van meningsuiting. De omstandigheden van het geval bepalen of in het desbetreffende geval de privacy van de geportretteerde of de vrijheid van meningsuiting van de maker (of een willekeurige derde) zwaarder moet wegen.
In opdracht gemaakt portret
Als het portret in opdracht is gemaakt dan gelden er andere regels. Naast het feit dat de geportretteerde het portretrecht heeft op de afbeelding heeft de maker van het portret, bijvoorbeeld de fotograaf, het auteursrecht daarop. Voor openbaarmaking van een portretfoto die in opdracht is gemaakt is dan ook toestemming nodig van zowel de fotograaf als de geportretteerde.
De maker mag zijn portret niet openbaar maken zonder toestemming van de geportretteerde. Een fotograaf die een portretfoto heeft gemaakt mag deze dus niet zonder toestemming op het internet plaatsen. Is er sprake van een foto waarop meerdere mensen zichtbaar zijn dan is voor publicatie toestemming nodig van alle geportretteerden.
De geportretteerde heeft daarnaast nog meer rechten op grond van de Auteurswet. Zo mag hij zonder toestemming van de maker zijn eigen portret verveelvoudigen. Ook hier geldt overigens weer dat als er meerdere personen op de foto staan, ieder van hen toestemming nodig heeft van de andere geportretteerde voor verdere verveelvoudiging.
“Better safe than sorry”
Doordat iedereen tegenwoordig met zijn mobiel foto’s maakt en deze foto’s in één oogwenk op internet plaatst, is de kans groot dat je eens ongevraagd op het internet opduikt. Zoals we gezien hebben is het dan niet zonder meer zo dat je daaraan niets kunt doen. Voor de maker, meestal een fotograaf, geldt dat hij ook bij portretten die niet in opdracht zijn gemaakt beter altijd toestemming kan vragen alvorens hij het portret publiceert.
Let overigens extra op bij het publiceren van foto’s via social media. Hoewel bij publicatie het auteursrecht bij de maker blijft, is het in veel gevallen zo dat je aan het gebruikte platform (bijvoorbeeld Facebook of Instagram) een licentie geeft voor het gebruik van de foto. Schrik dan ook niet als de foto ineens opduikt in een advertentie. Ook dan kunnen er derden zijn die een portretrecht hebben. Het is dan extra vervelend (en kostbaar) als de personen die ongevraagd zichtbaar zijn op de foto zich met succes verzetten tegen de publicatie. De schade zal in dat geval vele malen groter zijn.
Wil je je zelf verzetten tegen een ongevraagde publicatie van je portret? Of ben je fotograaf en wil je graag meer informatie over dit onderwerp? Neem dan contact op met advocaat mr. Jelmer de Vries. Hij kan u bijvoorbeeld helpen bij het opstellen van een overeenkomst waarin de maker en geportretteerde voorafgaand duidelijke afspraken maken over het verdere gebruik van het portret. Ook hiervoor geldt: better safe than sorry!